Seddülbahir Kalesi 18 Mart 2023 tarihinde yapılan törenle ziyarete açıldı. 25 yıllık sürecinde mimari proje müelliflerinden biri olduğum ve restorasyon sürecinde bilimsel danışma kurulunda yer aldığım bu uygulama ile ilgili sorular üzerine aşağıdaki bilgileri paylaşıyorum, daha detaylı bilgilere ulusal ve uluslararası çeşitli platformlarda sunulan akademik yayınlarımızdan ve ilerleyen günlerde kale içinde yer alacak proje ve uygulama içerikli pano ve videolardan ulaşılabilecektir. 25 yıllık süreçte emek vermiş tüm ekip arkadaşlarımı kutluyorum.
Seddülbahir Kalesi’nde 1997 yılında Koç Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi ortaklığında başlatılan geniş kapsamlı akademik araştırma projesi, 2005-2009 arasında detaylı belgelemenin yapıldığı koruma-onarım projesine dönüşmüştür. Projeler 2009 yılı sonunda Çanakkale Koruma Kurulu tarafından onaylanmıştır. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı tarafından bu projeler doğrultusunda 2015 yılında başlatılan restorasyon ve müze kullanımı uygulamaları 2023 yılında tamamlanmış, 18 Mart 2023’te alan ziyarete açılmıştır.
1997’de Seddülbahir’den askeri kuvvetlerin çekilmesi ve alanın tahliyesi ardından, Koç Üniversitesi Tarih bölümünden Prof. Dr. Lucienne Thys-Şenocak ve İTÜ Geomatik Mühendisliği bölümünden Prof. Dr. Rahmi Nurhan Çelik yürütücülüğünde Seddülbahir Kalesi ve karşısında Kumkale’yi kapsayan bir ortak araştırma projesine başlanmıştır. Disiplinler arası araştırma ekibi, uzmanlar, mezunlar, lisans ve lisansüstü öğrencileriyle birlikte Seddülbahir Kalesi ve Kumkale’de 1997’den 2004’e kadar İTÜ bünyesinde tarihsel, arkeolojik ve mimari araştırma, genel ölçme ve belgeleme çalışmasını yürütmüştür. 2005’te Orman Bakanlığı ve Koç Vakfı arasında yapılan protokolle başlanan Seddülbahir Kalesi restorasyon projesi çalışmaları, 2009 sonunda Çanakkale Koruma Kurulu onayı ile tamamlanmıştır. Koç Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi ortaklığında İTÜ bünyesinde sürdürülen restorasyon projesi çalışmaları sürecinde dijital ölçüm yöntemleri kullanılarak rölöve çalışması hazırlanmıştır. Bu süreçte bilimsel danışma kurulu olarak İTÜ Mimarlık Fakültesi’nden Dr. Gülsün Tanyeli, Prof. Dr. Feridun Çılı, Dr. Haluk Sesigür projeye dahil olmuştur. Proje sürecinde sanat ve mimarlık tarihi araştırmaları, Çanakkale Müzesi ile ortak yürütülen arkeolojik kazılar, malzeme analizleri, sözlü tarih çalışması eş zamanlı olarak sürdürülmüştür. Restitüsyon ve restorasyon projeleri tüm bu araştırma ve alan çalışmaları esas alınarak tamamlanmıştır. Türkiye sınırlarında bu ölçekte yapılan ilk lazer tarama ve belgeleme çalışmasını da içeren proje ürünleri uluslararası sempozyumlarda sunulmuş, tezlere, bildirilere, üniversitede derslere konu olarak akademik platformlarda yer edinmiştir.
Gelibolu Yarımadası, 1973-2014 yılları arasında Milli Park statüsünde Orman Bakanlığı Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 2014’ten itibaren Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı (ÇATAB) sorumluluğundadır. Seddülbahir Kalesi, Alan Başkanlığı’nın ilk projesi olarak seçilmiş, 2015’te Seddülbahir Kalesi Restorasyon Uygulaması ihalesi tamamlanmış, yüklenici Abma İnşaat Restorasyon Ltd. Şti. restorasyon uygulamasına başlamıştır. Uygulama sürecinde ilk proje ekibi ve danışmanları Bilimsel Danışma Kurulu’nu oluşturmak ve sürekliliği sağlamak üzere ekibe katılmıştır. Deniz Koç Çeliker ve Yeşim Kartaler önderliğinde Müze Sergi İşleri müzecilik ve Yusuf Burak Dolu önderliğinde Koop Mimarlık yeniden işlevlendirme konularında restorasyon ekibi içine dahil olmuşlardır. İlerleyen süreçte tüm alanın peyzaj düzenlemesi konusunda Caps Studio, ahşap ek yapı tasarımları konusunda Asmaz Ahşap A.Ş. başta olmak üzere onlarca alt yüklenici, Abma İnşaat Restorasyon Ltd. Şti. bünyesinde Rabia Şengün önderliğindeki şantiye ekibi ile birlikte çalışmıştır.
Tüm uygulama detayları Bilimsel Danışma Kurulu, kontrollük teşkilatı ve ihtiyaç durumunda farklı disiplinlerden uzmanların katılımı ile 100’ü aşkın toplantıda ele alınarak koruma kararları alınmış ve uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Restorasyon uygulamalarında temel prensip olarak yapısal gereklilik, ziyaretçi güvenliği için zorunluluk, mimari bütünlüğü bozan durumlar oluşturmadıkça yapı bölümlerinin olduğu gibi korunması amaçlanmıştır. 2015’te uygulamaların başladığı tarihten itibaren tüm adımlar ve detaylar çeşitli yayınlara, bildirilere konu olarak sunulmuş, zaman zaman uygulama sahasında uzmanlara ve yerel halka bilgilendirme yapılmıştır. 2019 yılından itibaren konsept ve uygulama adımları şekillenmiş, alanında yetkin ekiplerin yeraldığı inşai süreçte rafine bir bütünlüğe evrilerek uygulama tamamlanmıştır. 2023 içinde ekibe bir küratöryal grubun katılımı ile müze mekanlarına çeşitli yerleştirmeler de eklenmiştir.
2024 yılında Seddülbahir Kalesi tüm uygulama çalışmaları tamamlanarak tam kapasite gezilmeye hazır olacaktır.